Kakao krizi çikolataları küçültecek mi? 

Reuters’ın 14 Mart’ta yayımladığı bir haberde, dört kaynağın, Fildişi Sahili ve Gana’daki kakao fabrikalarının, kakao çekirdeği satın alamadıkları için faaliyetlerini durdurduğunu veya işlemeye ara verdiği belirtildi. Bunun dünya çapında çikolata fiyatlarının yükseleceğine işaret ettiğine dikkat çekilen haberde, küresel kakao üretiminin yaklaşık %60’ını üstlenen iki ülkede, üç yıldır yaşanan kötü hasadın tekrarlanacağı ifade edildi. 

Kakao fiyatları 2023’te iki kattan fazla artarak tüm zamanların en yüksek seviyelerine ulaştı. Yılın başından bu yana konuşulan bu artış mart ayı itibarıyla zirveye ulaştı; kakaonun metrik ton başına fiyatı 13 Mart’ta 8 bin doları aştı. TradingEconomics verilerine göre tarımsal emtia başlığı altında sıralanan kakaonun yıldan yıla fiyat değişimi 15 Mart itibarıyla %180’in üzerine çıktı. 

Kakao fiyatları neden artıyor?

Emtia piyasası açısından 2023’ün açık ara en iyi performans gösteren varlığı olan kakao hem Londra hem de ABD’de en yüksek seviyelerini görüyor. Zira üretim tarafında işler pek iyi gitmiyor. Ve elbette, bunun başlıca sebebi de iklim krizi. 

Afrika, küresel kakao pazarı için hayati önem taşıyor ve küresel arzın %73’ü bu kıtadan geliyor. Batı Afrika bölgesinde yer alan Fildişi Sahili küresel arzın %44’ünü oluştururken ikinci büyük üretici olan Gana, küresel üretimin yaklaşık %14’ünü elinde tutuyor. 2023, normalden daha şiddetli yağışlar ve kara bakla adı verilen bir hastalığın yayılması mahsul rekoltesini etkiledi. ING Think analistlerine göre şiddetli yağışlar kakaonun limanlara ulaştırılmasında da sorunlara yol açtı. Bu yıl ise hava daha kuru ve Harmattan rüzgârları, mahsulün dördüncü döneminde de düşük geleceği yönündeki endişeleri artırıyor. Gana’da mahsulün yıllık bazda %25 daha düşük olabileceği ve Fildişi Sahili’nin yıllık mahsulünün 1,75 milyon tonu geçmeyeceği yönündeki tahminler, küresel talebin %11’i seviyesinde bir kayba işaret ediyor. 

Uluslararası Kakao Örgütü’ne göre küresel pazar 2021-2022 döneminde 216 milyar ton, 2022 ve 2023 döneminde ise 99 milyar ton açık gördü. 2023-2024 sezonunda Batı Afrika üretimindeki büyük düşüşün, 400 bin tona yakın büyük bir üçüncü arz açığını beraberinde getirmesi bekleniyor. Tahminlere göre bu kayıp, stokları en az on yılın en düşük seviyelerine indirecek. Hatta Uluslararası Kakao Organizasyonu’nun verileri kakao stoklarının 1970’lerin sonlarındaki rekor düşük seviyelerine gerilediğini gösteriyor. 

Fabrikalar neden durdu?

Üreticiler, çikolata üretebilmek için işlenmiş kakao çekirdeklerine ihtiyaç duyuyor. Bu işleme süreci ise Afrika’daki işleyiciler tarafından gerçekleştiriliyor fakat bu fabrikalar, çekirdek almaya güçlerinin yetmeyeceğini söylüyor. 

Fildişi Sahili’nde dokuz büyük tesisten biri olan kakao çekirdeği işleyicisi Transcao, fiyatlar nedeniyle çekirdek alımını durduğunu ifade ediyor. Şirket hangi kapasitede çalıştığına dair bir açıklamada bulunmasa da sektörden iki kaynak, tesisin neredeyse atıl durumda olduğuna dikkat çekti. Bu kaynaklardan biri, ülkede devlet tarafından işletilen daha büyük tesislerin de yakında kapanabileceğini düşünüyor. Hatta kaynaklar, küresel şirket Cargill’in dahi Fildişi Sahili’ndeki büyük işleme tesisi için kakao çekirdeği tedariğinde zorlandığını dile getirdi. Gana’da da benzer bir durum olduğu biliniyor. Devlete ait Cocoa Processing Company (CPC) de dahil olmak üzere sekiz fabrikanın çoğunun, çalışmayı tekrar tekrar askıya aldığı ifade ediliyor. 

Sadece ve sadece çikolata

Arz cephesi sıkışmaya devam ederken talepte daralma görülmüyor. ABD’deki Ulusal Şekerlemeciler Derneği tarafından 2024 raporunda, çikolata ürünlerini de kapsayan şekerleme satışlarında 48 milyar dolarlık tüm zamanların en yüksek seviyesine ulaşıldığı kaydediliyor. ABD’deki şekerleme satışlarının 2028’e kadar 61 milyar dolara ulaşacağını öngören rapor, ABD vatandaşlarının %98’inin 2023’te çikolata, şeker, sakız veya nane şekeri aldığını tahmin ediyor. 

Dünyanın geri kalanına yalnızca çikolata bazlı atıştırmalıklar açısından bakıldığında, çikolata şekerlemelerine yönelik talebin 2024 sonuna kadar 128 milyar dolara ulaşabileceği öngörülüyor. Üstelik alternatiflere yönelik sorular da çikolata türevlerinin bir çözüm üretmekte yetersiz kalabileceğini gösteriyor; zira insanlar sadece ve sadece çikolata istiyor. Tüketicilerin %77’si çikolatalı şekerleme ürünlerinin daha az şeker içermesini beklerken, yarısından fazlası saf çikolatayı yapay aroma ve renklere tercih ediyor. ING Think analizine göre güçlü fiyatları izleyen talep yıkımı piyasayı dengelemeye yetmiyor.

Bol ve ucuzdan az ve pahalıya

Şubat ayının sonlarında kakao sektörüne ilişkin görüşlerini Bloomberg’de paylaşan Javier Blas, Fildişi Sahili’ndeki bir iş insanı arkadaşının, “Kakaoyla ilgili sorun, fakir insanın mahsulü olması” dediğini hatırlatıyor. Kakaonun pek çok tarımsal ürünün aksine, bir plantasyon işine dönüşmediğinin altını çizen yazar, 1990’lı ve 2000’li yılların geçerli fiyatları açısından düşünüldüğünde bunun ticari bir anlam da ifade etmeyeceğini söylüyor. Zira para, kakao ağaçlarının ekimi, yetiştirilmesi ve hasadından değil, çekirdeklerin ticareti ve bu çekirdeklerin çikolataya dönüştürülmesi yoluyla kazanılıyor.

Kakaoya ilişkin çarpıcı bir diğer gerçek de, 1970’lerde yaşanan emtia patlamasının ortaya çıkardığı zirvelerin altında işlem gören dört emtiadan biri olması. Kakaonun şu günlerde bozulan bu 46 yıllık geleneğinin süreceğine dair endişeler hüküm sürmeye devam ediyor. Kimi yorumlar kakaonun metrik ton başına 10 bin dolara çıkabileceği tahminlerini paylaşırken bu olağandışı yükselişin dünyanın dört bir yanında hissedilebileceğine dair beklentiler de güçleniyor.

Küçülen çikolatalar ve artan fiyatlar

Fildişi Sahili, Gana, Nijerya ve Kamerun’u küresel kakao arzının lideri yapan kakao ağaçları, Ekvador’un kuzey ve güneyindeki 20 derecelik dar bir şeritte yetiştirilebiliyor. Dolayısıyla normalde 5 milyon ton üretebilen Fildişi Sahili’nin yalnızca 2 milyon ton üretebilmesi çikolata üretiminde büyük bir boşluk yaratıyor. ABD merkezli devler, bu konuya temkinli yaklaşmaya ve krizin ciddiyetini kamuoyuna yansıtmaya başladı bile. 

Reuters’ın haberine göre 150 ülkede faaliyet gösteren dünyanın en büyük atıştırmalık şirketi Mondelēz International’ın alt markaları Hershey ve Cadbury, kakao fiyatlarında rekor kıran artışları karşılamak için yeni zamlar planlıyor. Hershey CEO’su Michele Buck’ın çeyrek sonuçlarını açıklarken kullandığı şu ifadeler de bu habere doğruluk payı veriyor. 

“Kakao fiyatlarının mevcut durumu göz önüne alındığında, fiyatlandırma da dahil olmak üzere tüm araçları kullanacağız.”

– Michele Buck, Hershey CEO’su

Javier Blas, bu krizi eski ağaçların yeniden dikilmesini teşvik etmek ve mevcut ağaçlara daha iyi bakmak için gerekli bir kriz olarak tanımlıyor. Öngörülen çikolata talebindeki artışın yavaşlaması gerektiğini dile getiren yazar, önümüzdeki birkaç yıl içinde piyasanın yeniden dengeleneceğini ancak herkesin birkaç yıl daha yüksek fiyatlara hazırlıklı olması gerektiğini not ediyor. 

Bayram yaklaşırken Türkiye’de fiyatlar nasıl?

Küresel emtia piyasalarının etkisi dışında yerel girdi maliyetlerindeki artış ve yüksek enflasyonla mücadele eden Türkiye, Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı (OECD) verilerine göre gıda enflasyonundaki %70’e yakın değerle liderliği elinde tutuyor. Türkiye’de gıda fiyatlarının 2018-2023 arasında 7 katına çıkmasında Türk lirasındaki değer kaybı önemli rol oynuyor. 

Popüler bir markanın 500 gramlık sütlü çikolatasının son 1 yıllık ve 6 aylık fiyat değişimini, mart ayının ortasında Akakçe’de inceledik.

• Ürünün 1 yıllık sürede en düşük fiyatı ₺124,90, en yüksek fiyatı ₺330. Bu rakamlara göre yıllık artış %164 olarak ölçülüyor.
• 6 aylık sürede en düşük fiyatı ₺179, en yüksek fiyatı ise ₺299,89. Bu rakamlara göre 6 ayda görülen artış %67,53 olarak ölçülüyor.

Gıda üreticilerinin maliyetleri dengelemek için ürün gramajlarını ambalajlardaki rakamsal değişikliklerle azalttığına tanık olunduğunu, Şikayetvar gibi platformlardaki “Gramaj Şikayetleri” başlıklarından ve X’ten takip etmek mümkün.

Editör notu: Fiyat artışlarının ayrımına da her online siparişte varılabiliyor. Açlık sınırında yaşayan kesimin toplam nüfustan aldığı payın artış eğilimini sürdürdüğü Türkiye’de, küresel emtia kriziyle birleşen yerel koşulların çikolataya nasıl yansıyacağı belki de değerlendirilen, üzerine düşünülen son başlık.

Son güncelleme: 24 Mart 2024 - 22:04